Uwaga jest złożoną funkcją mózgu, która umożliwia wykonywanie wszelkiego rodzaju zadań — od najprostszych czynności życia codziennego, do skomplikowanych wyzwań napotykanych np. w praktyce zawodowej lub w sporcie. Nie zawsze jednak cała nasza uwaga skupiona jest na realizowanym celu — tak dzieje się na przykład podczas jazdy samochodem lub innej rutynowej czynności. To zjawisko bywa potocznie określane jako funkcjonowanie w trybie autopilota.
Gdy działamy niejako automatycznie, tylko część naszej świadomości uczestniczy w naszych działaniach — nasza uwaga może być w tym czasie skupiona np. na myślach o przyszłości, naszych lękach czy marzeniach. Często też zdarza się, że odczuwamy przymus nieustannej aktywności, by zagłuszyć wewnętrzny głos i nie konfrontować się z tym, co wewnątrz domaga się naszej uwagi.
Osoby, które żyją w stałym oderwaniu od „tu i teraz” w bezrefleksyjnym pędzie przed siebie, niewrażliwe na sygnały płynące z ciała, mogą odczuwać nasilający się stres. Rośnie też prawdopodobieństwo wystąpienia chorób psychosomatycznych i zaburzeń psychicznych. Psychoterapeuci zaobserwowali również, że życie bez świadomego doświadczania może również zwiększać ryzyko nałogów.
Co to jest uważność i jak ją trenować?
Jak jednak zatrzymać się i zacząć przeżywać świadomie? Z pomocą przychodzi praktyka mindfulness, czyli trening uważności. Podczas takiego treningu uczestnicy ćwiczą obserwację oddechu, odczuć płynących z ciała, umiejętność obecności w „tu i teraz” i techniki radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
Kabat Zinn wprowadził pojęcie uważności do świata zachodniej medycyny. W 1979 roku otworzył on pierwszą Klinikę Redukcji Stresu przy Uniwersytecie w Massachussetts, gdzie przeprowadzał swój autorski program redukcji stresu oparty na uważności, zwany MBSR. Jego program skierowany był głównie do osób zmagających się z przewlekłym bólem. W trakcie ośmiotygodniowego kursu uczestnicy uczyli się rozwijać uważność poprzez praktykowanie metod pochodzących z buddyjskiej medytacji w formie świeckiej, takich jak uważne oddychanie, uważne postrzeganie własnego ciała i uważne wykonywanie codziennych czynności.
Regularna praktyka uważności pozwala na kontrolowanie poziomu stresu oraz może wpłynąć na ogólne samopoczucie. Wzmacnia także układ odpornościowy i pozytywnie wpływa na postrzeganie samego siebie oraz na radzenie sobie z trudnymi sytuacjami. Po ukończeniu 8-tygodniowego programu MBSR, uczestnicy są w stanie zauważyć pozytywne zmiany, które pomagają w radzeniu sobie z obniżonym nastrojem, lękiem czy bólem. Mindfulness może pomóc zmienić perspektywę, z której patrzymy na siebie i doświadczamy świata wokół nas.
Praktyka uważności może być traktowana samodzielnie jako profilaktyka zaburzeń powodowanych przez chroniczny stres lub jako uzupełnienie psychoterapii. W Krakowie pomoc psychologiczna jest dostępna m.in. w Centrum Dobrej Terapii. Mindfulness czyli uważność można trenować pod okiem specjalistów w ośrodkach psychoterapii na terenie całego kraju.